Zabawki, które dostają mieszkańcy zoo to jedna z form tzw. enrichmentu, czyli działań które wzbogacają środowisko, a tym samym urozmaicają życie zwierząt. Dotyczy to każdego gatunku, od motyli po naczelne.
Chodzi o to, żeby zwierzęta mieszkające w zoo nie nudziły się i dzięki nowym bodźcom mogły zachowywać się tak jak w nieskończenie różnorodnej i pełnej wyzwań naturze: eksplorować swoje otoczenie, polować, żerować, trenować mięśnie, rozwijać zmysły etc. Dzięki temu nie wpadają w apatię, są aktywniejsze, zdrowsze, bardziej odporne i chętniejsze do rozrodu, krótko mówiąc żyje im się lepiej.Karolina Mól-Woźniak, specjalistka ds. ochrony gatunkowej i dobrostanu zwierząt we wrocławskim zoo
Koncentrowanie się na dobrostanie zwierząt wynika z tego, że ogrody zoologiczne się zmieniły.
– Współczesne zoo jest miejscem istniejącym dla zwierząt, a nie tylko dzięki nim – dodaje Karolina Mól-Woźniak. – Naszą główną misją jest ochrona zagrożonych gatunków, którą możemy realizować jedynie przy zapewnieniu zwierzętom dobrych warunków. To zwierzęta, ich ochrona i dobrostan są w ogrodach zoologicznych najważniejsze. Sytuacji sprzed 150-lat, gdy takie miejsca tworzono przede wszystkim dla „uciechy gawiedzi”, już nie ma i nigdy nie będzie.
Zabawa to poważna sprawa
Enrichment to dużo więcej niż zabawa czy urodzinowa atrakcja. Uatrakcyjnianie życia zwierząt pomaga im w wyzbyciu się niepożądanych zachowań (np. chodzenia w kółko, kiwania się, wyrywania piór), ułatwia trening medyczny i ułatwia rozwiązywanie konkretnych problemów, podobnie jak rehabilitacja.
Np. sędziwa słonica indyjska Toto ma częściowo sparaliżowaną trąbę. Umieszczone wysoko smakołyki sprawiają, że może ćwiczyć osłabione mięśnie. Podobnie jest np. z żółwiami, które powinny jak najwyżej wyciągać szyje, a tym samym trenować jej mięśnie, co zapobiega zagrażającym im kontuzjom.
Nie tylko zabawki
Enrichment to nie tylko zabawki, ale także inne działania sprawiające, że zwierzę jest zaciekawione:
- Nowa aranżacja wybiegu, np. inne niż zwykle podłoże, nowe kłody, gałęzie, rośliny. Np. kolczatki dostały piach i ziemię, żeby mogły się w nich zagrzebywać, tak jak wcześniej w korze.
- Nowe towarzystwo. Na jednym wybiegu umieszcza się zwierzęta różnych gatunków pochodzących z tego samego środowiska. Np. do niedawna z kapibarami mieszkała samotna tapirzyca Sara, która w kwietniu wyjechała do Francji, by założyć tam rodzinę.
- Nowe przedmioty, zapachy, faktury, smaki, dźwięki słowem wszystko to, co stymuluje zwierzęce zmysły.
- Inaczej niż zwykle podane jedzenie, by zwierzę mogło go szukać, a potem kombinować, jak je zdobyć. Np. małpom umieszczono pokarm w kieszonkach uszytych z węży strażackich i w kartonach z otworami.
Zabawki i inne działania urozmaicające życie zwierząt nie są oczywiście przypadkowe i przygotowuje się je z rozmysłem. Żeby ułatwić to opiekunom, Karolina Mól-Woźniak przygotowała polską wersję Mapy Drogowej Wzbogacania Środowiska (ang. Enrichment Road Map), opracowanej przez międzynarodową organizację Wild Welfare.
Projektując enrichment dla konkretnego gatunku bierze się pod uwagę to, jak zwierzę zachowuje się w naturze i co je może zainteresować, określa się cel, który chce się osiągnąć, a potem sprawdza się, jak podopieczny reaguje na nowość, czy z niej korzysta.
Enrichment musi oczywiście być także bezpieczny, np. w kartonach, które dostają zwierzęta nie może być zszywek, a zabawka nie może mieć ostrych kantów.
Zabawki i inne elementy wzbogacające środowisko często się zmienia, dlatego opiekunowie dzielą się pomysłami i szukają inspiracji na międzynarodowych forach dla pracowników ogrodów. To duże wyzwanie zwłaszcza w przypadku małp, które są inteligentne i potrzebują nowych wyzwań co tydzień, góra dwa.
Przygotowaniem enrichmentów zajmują się opiekunowie. Od maja będzie nad tym czuwać Milena Daleczko, która dotąd opiekowała się płetwonogimi i robiła im fantastyczne torty, które także są enrichmentem: ekscytująca nowością.
Po co fokom płyty CD, a słonicom muzyka?
Świnia rzeczna Petunia lubi się bawić 5-litrową butlą po wodzie, z której przez niewielkie otwory wyciąga orzeszki, żołędzie i inne pyszności.
– Dzięki tej zabawce okazało się, że Petunia jest gibka, szybka i sprytna – śmieje się Karolina Mól-Woźniak.
Jak jeszcze urozmaica się środowisko zwierzętom we wrocławskim zoo? Oto kilka przykładów, bo taka lista mogłaby być pewnie z tysiąc razy dłuższa.
- Słonice Birma i Toto słuchają muzyki, która je uspokaja i dobrze wpływa na ich nastrój. Obie mają za sobą trudną cyrkową przeszłość, a dzięki „Tańcowi Eleny” i utworom Goorala mogą się zrelaksować. Na ich wybiegu są m.in. także opony, w których ukrywa się różne przysmaki.
- Warany z Komodo (podobnie jak żółwie) powinny stale trenować mięśnie szyi. Pomaga w tym np. umieszczanie ich przysmaku, jajek, w wiadrach zamieszczonych na linach. Waran wkłada w to wiadro głowę, tak jak w naturze wkładałby ją do jakiejś nory.
- Foki lubią płyty CD. Są nimi zainteresowane, ponieważ błyszczą jak rybie łuski. Foki mają też zawieszoną na linie skrzynkę z otworem w której umieszczone są ryby. Muszą nią manewrować w taki sposób, by się do nich dostać.
- Surykatki od czasu do czasu mają okazję buszować w zbożu (pszenicy), w którym ukryto drewnojady i mączniki. W przypadku fenków to się jednak nie sprawdziło, nie były zainteresowane.
- Dzioborożce dostały zabawkę z drewnianych plastrów różnej wielkości z otworami, w których pochowano dla nich różne bezkręgowce.
- Małpki sajmiri wiewiórcze uwielbiają zabawkę zrobioną z pociętych na fragmenty rur PCV. Żeby dostać się do ukrytego w środku jedzenia, muszą manipulować poszczególnymi elementami.
- Okapi mają bambusową rurkę z otworami, przez który wyciągają ukryty w niej jarmuż.
- Krokodyle nilowe bawiły się w Halloween dynią nafaszerowaną wołowiną. Urządziły sobie polowanie.
- Niedźwiedzie bawią się umieszczonymi na podwieszonej kłodzie oponami, w których jest schowane jedzenie.
- Gibony czapniki mogą się wspinać po rozwieszonych na wybiegu linach.
- Niedźwiedzica himalajska Całka uwielbia kartony. Kładzie się w nich, wkłada do środka głowę, rozrywa. Jest wielką fanką wszelkich pudeł, ale lubi tez bawić się ulubionym pieńkiem.
- Motyle w motylarni dostają od czasu do czasu nowe rośliny i umieszcza się im kawałki owoców i nektar w różnych miejscach, żeby musiały go poszukać.
- Manule kochają… perfumy, tarzają się w nich.
- Tygrysy dostały po świętach choinkę, żeby mogły sobie na nią... zapolować.
My patrzymy na nie, one na nas
Atrakcją dla zwierząt jesteśmy także… my, ludzie.
– To, jak jesteśmy dla nich ważni, najwyraźniej było widać, gdy zwiedzający wrócili do zoo po pandemii – mówi Karolina Mól-Woźniak.
Na dobrostan zwierząt wpływa oczywiście także wiele innych elementów, np. dostęp do dziennego światła, wysokiej jakości pokarm, możliwość schronienia się przed innymi osobnikami albo przed zwiedzającymi oraz wiele innych rzeczy. Ale to już temat na inną opowieść.
